Kalkınma Ajanslarının 217 sayılı KHK'nınkapsamında olduğu
Kalkınma Ajanslarının 217 sayılı KHK'nın 2/d maddesi kapsamında olduğu hk.
Kalkınma Ajanslarının 217 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin (a), (b) ve (d)
bentleri kapsamına girip girmediğine ilişkin Başkanlığımızın görüşünü talep
eden ilgi dilekçe incelenmiştir.
Bilindiği üzere, 217 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin "Kapsam" başlıklı
2'nci maddesinde, "Bu Kanun Hükmünde Kararname kapsamına giren kamu kurum
ve kuruluşları şunlardır:
a) Genel bütçeye dahil dairelerle, katma bütçeli idareler ve bunlara bağlı kuruluşlar,
b) İl Özel İdareleri ve belediyeler, bunların birlikleri ve bunlara bağlı iktisadi
müesseseler, işletmeler,
c) İktisadi devlet teşekkülleri, kamu iktisadi kuruluşları ve bunların müesseseleri,
bağlı ortaklıkları ve iştirakleri,
d) Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları dışında kalan ve kamu fonu kullanan,
özel kanunlarla veya bunların verdiği yetkiye dayanılarak kurulan kamu kuruluşları
ve bu nitelikteki bankalar ve bunların en az sermayesinin yarısından fazlasına
iştirak suretiyle kurdukları müessese, ortaklık ve iştirakler,
e) Döner sermayeli kuruluşlar ile özel kanunlarla kurulan fonlar ve kefalet
sandıkları.
Askeri kurum ve kuruluşların 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu
ile ek ve değişikliklerine tabi personeli bu Kanun Hükmünde Kararnamenin kapsamı
dışındadır." hükmüne yer verilmiştir.
Ayrıca, 25/01/2006 tarihli ve 5549 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu
ve Görevleri Hakkında Kanun'un "Kuruluş" başlıklı 3'üncü maddesinde,
"Ajanslar, bölgeler esas alınarak, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığının
bağlı olduğu Bakanın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu kararı ile kurulur. Ajans
merkezinin bulunacağı il, kuruluş kararnamesinde belirtilir. EK 1 listede belirtilen
bölgelerin yeniden düzenlenmesine ve kurulmuş olan Ajansın kaldırılmasına Bakanlar
Kurulu yetkilidir. Ajanslar, tüzel kişiliği haiz ve bu Kanunla düzenlenmemiş
bütün işlemlerinde özel hukuk hükümlerine tâbidir." hükmü; "Genel
Koordinasyon" başlıklı 4'üncü maddesinde, "Ajansların ulusal düzeyde
koordinasyonundan Devlet Planlama Teşkilatı sorumludur." hükmü ve "Gelirler
ve yönetilecek fonlar" başlıklı 19'uncu maddesinde ise, "Ajansın gelirleri
ve yöneteceği fonlar şunlardır:
a) Bir önceki yıl gerçekleşen genel bütçe vergi gelirleri tahsilatından, vergi
iadeleri ile mahallî idarelere ve fonlara aktarılan paylar düşüldükten sonra
kalan tutar üzerinden, binde beş oranında her yıl ayrılacak transfer ödeneğinden,
Yüksek Planlama Kurulunca her bir ajans için nüfus, gelişmişlik düzeyi ve performans
ölçütlerine göre belirlenecek pay.
b) Avrupa Birliği ve diğer uluslararası fonlardan sağlanacak kaynaklar.
c) Faaliyet gelirleri.
d) Bir önceki yıl gerçekleşen bütçe gelirleri üzerinden, bölgedeki il özel idareleri
için; borçlanma, tahsisi mahiyetteki gelirler ile genel, katma ve özel bütçeli
kuruluşlardan alınan yardım kalemleri hariç tutulmak üzere yüzde bir, belediyeler
için; borçlanma ve tahsisi mahiyetteki gelir kalemleri hariç tutulmak üzere
yüzde bir oranında, cari yıl bütçesinden aktarılacak pay.
e) Bölgedeki sanayi ve ticaret odalarının, bir önceki yıl kesinleşmiş bütçe
gelirlerinin yüzde biri oranında, cari yıl bütçesinden aktarılacak pay.
f) Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarca yapılan bağış ve yardımlar.
g) Bir önceki yıldan devreden gelirler.
Bakanlar Kurulu, il özel idareleri için belirlenen oranı yüzde beşe kadar yükseltmeye
ya da bu Kanunda belirlenen oranına kadar indirmeye, belediyeler için belirlenen
oranı ise; yarısına kadar indirmeye ya da bu Kanunda belirlenen oranına kadar
yükseltmeye yetkilidir." hükümleri yer almakta olup, bu hükümler çerçevesinde
kalkınma ajanslarının kamu fonu kullanan kamu kurumu niteliği ortaya çıkmaktadır.
Konuya ilişkin olarak, Anayasa Mahkemesinin E:2006/61, K:2007/91 sayılı Kararında
da, "Kalkınma ajanslarının tüzel kişiliği Yasa'yla belirlenmiş, tüzel kişiliğin
kuruluşu ise Bakanlar Kurulu kararına bırakılmıştır. 26 adet Düzey 2 İstatistiki
Bölge Birimi esas alınarak Bakanlar Kurulu kararıyla kurulması ve kaldırılması
öngörülen kalkınma ajanslarının, tüzel kişiliğinin niteliği Yasa'da açıkça belirtilmemekle
birlikte, kurulması ve kaldırılması, kamu gücü ve yetkilerin kullanılması, usul
ve ayrıcalıklar getirilmesi, gelirleri, merkezi idare ile olan bağlantıları
göz önünde bulundurulduğunda birer kamu tüzel kişisi olduğu kuşkusuzdur. Anayasa
ve yasalarda kamu tüzel kişiliğine birçok alanda, kuruluş amacına özgü hukuksal
durumlar verilmekte, üstün, sınırlı ve kısıtlı yetkiler, haklar, olanaklar sağlanmakta,
bağışıklık ve ayrıklık tanınmakta, görevler yüklenmektedir. Ayrıca, kamu tüzel
kişileri, nitelikleri ve özellikleriyle bağdaştığı ölçüde, özel hukuk tüzel
kişilerinin özel hukuk hükümlerine göre sahip olduğu hakları kullanabileceklerdir.
Anayasa'nın idarenin bütünlüğü ve kamu tüzel kişiliğiyle ilgili 123. maddesinin
üçüncü fıkrasında, "kamu tüzel kişiliği ancak kanunla veya kanunun açıkça
verdiği yetkiye dayanılarak kurulur." denilmektedir. 5449 sayılı Yasa'ya
göre kalkınma ajansları da Yasa'nın açıkça verdiği yetkiye dayanılarak kurulmaktadır."
ifadelerine yer verilmiştir.
Yukarıda yer verilen hüküm ve açıklamalar çerçevesinde, 5449 sayılı Kanun gereğince
kurulan Kalkınma Ajanslarının, 217 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin "Kapsam"
başlıklı 2'nci maddesinin (d) bendinde yer verilen kurum ve kuruluşların kapsamında
olduğu değerlendirilmektedir.